Ενδοσχολική βία
Ενδοσχολική βία: Υπάρχει; Πόσο μας ανησυχεί;
Με τον όρο ενδοσχολική βία εννοούμε οποιαδήποτε βίαιη και επιθετική συμπεριφορά εκδηλώνεται στο πλαίσιο του σχολείου. Χρειάζεται όμως ένας διαχωρισμός των φαινομένων εκφοβισμού από άλλες μορφές επιθετικής συμπεριφοράς κυρίως για να γνωρίζουμε πώς να αντιμετωπίσουμε την κάθε κατάσταση με τον κατάλληλο για το παιδί τρόπο. Είναι διαφορετικές οι εκφάνσεις της επιθετικότητας και διαφορετικός ο εκφοβισμός στο δημοτικό (υπάρχουν επίσης διαφορές στην εμφάνιση του φαινουμένου στις πρώτες τάξεις και στις τελευταίες) και εξίσου διαφορετικός ο εκφοβισμός στο γυμνάσιο ή στο λύκειο.
Δυστυχώς, τελευταία στη χώρα μας έχει δοθεί μια “εγκληματολογική χροιά” στην προσέγγιση και την αντιμετώπιση του φαινομένου. Κάτι τέτοιο δεν βοηθάει τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς να αντιμετωπίσουν με σύνεση και ψυχραιμία τα γεγονότα. Δίνεται λανθασμένα η εντύπωση ότι κάποιο παιδί του δημοτικού που εκφοβίζει είναι παραβάτης ή θα γίνει εγκληματίας. Είναι λάθος να αντιμετωπίζουμε περιπτώσεις ενδοσχολικής βίας με ακραίες αντιλήψεις (Βια= εγκληματικότητα, Βια= φυσιολογικική αλληλεπίδραση μικρών παιδιών).
Τι είναι στην πραγματικότητα ο σχολικός εκφοβισμός
‘Ο σχολικός εκφοβισμός είναι η σκόπιμη και συνειδητή επιθυμία να βλάψουμε τον άλλο και να τον/την υποβάλλουμε σε κατάσταση πίεσης’ (Tatum και Tatum, 1992). ‘Ένας/μια μαθητής/τρια εκφοβίζεται ή θυματοποιείται όταν εκτίθεται επανειλημμένα και κατά τη διάρκεια κάποιου χρονικού διαστήματος σε αρνητικές πράξεις από έναν ή περισσοτέρους μαθητές’ (Olweus, 1993). Για να διαφοροποιήσουμε λοιπόν ένα φαινόμενο σχολικού εκφοβισμού από μια επιθετική συμπεριφορά ανάμεσα στα παιδιά θα πρέπει για το πρώτο να υπάρχει το στοιχείο της σκόπιμης ενέργειας, της επανάληψης, της ανισορροπίας δύναμης.
Μορφές εκφοβισμού
Λέμε ότι ένας μαθητής θυματοποιείται όταν ένας άλλος μαθητής, ή μια ομάδα μαθητών:
Με τον όρο ενδοσχολική βία εννοούμε οποιαδήποτε βίαιη και επιθετική συμπεριφορά εκδηλώνεται στο πλαίσιο του σχολείου. Χρειάζεται όμως ένας διαχωρισμός των φαινομένων εκφοβισμού από άλλες μορφές επιθετικής συμπεριφοράς κυρίως για να γνωρίζουμε πώς να αντιμετωπίσουμε την κάθε κατάσταση με τον κατάλληλο για το παιδί τρόπο. Είναι διαφορετικές οι εκφάνσεις της επιθετικότητας και διαφορετικός ο εκφοβισμός στο δημοτικό (υπάρχουν επίσης διαφορές στην εμφάνιση του φαινουμένου στις πρώτες τάξεις και στις τελευταίες) και εξίσου διαφορετικός ο εκφοβισμός στο γυμνάσιο ή στο λύκειο.
Δυστυχώς, τελευταία στη χώρα μας έχει δοθεί μια “εγκληματολογική χροιά” στην προσέγγιση και την αντιμετώπιση του φαινομένου. Κάτι τέτοιο δεν βοηθάει τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς να αντιμετωπίσουν με σύνεση και ψυχραιμία τα γεγονότα. Δίνεται λανθασμένα η εντύπωση ότι κάποιο παιδί του δημοτικού που εκφοβίζει είναι παραβάτης ή θα γίνει εγκληματίας. Είναι λάθος να αντιμετωπίζουμε περιπτώσεις ενδοσχολικής βίας με ακραίες αντιλήψεις (Βια= εγκληματικότητα, Βια= φυσιολογικική αλληλεπίδραση μικρών παιδιών).
Τι είναι στην πραγματικότητα ο σχολικός εκφοβισμός
‘Ο σχολικός εκφοβισμός είναι η σκόπιμη και συνειδητή επιθυμία να βλάψουμε τον άλλο και να τον/την υποβάλλουμε σε κατάσταση πίεσης’ (Tatum και Tatum, 1992). ‘Ένας/μια μαθητής/τρια εκφοβίζεται ή θυματοποιείται όταν εκτίθεται επανειλημμένα και κατά τη διάρκεια κάποιου χρονικού διαστήματος σε αρνητικές πράξεις από έναν ή περισσοτέρους μαθητές’ (Olweus, 1993). Για να διαφοροποιήσουμε λοιπόν ένα φαινόμενο σχολικού εκφοβισμού από μια επιθετική συμπεριφορά ανάμεσα στα παιδιά θα πρέπει για το πρώτο να υπάρχει το στοιχείο της σκόπιμης ενέργειας, της επανάληψης, της ανισορροπίας δύναμης.
Μορφές εκφοβισμού
Λέμε ότι ένας μαθητής θυματοποιείται όταν ένας άλλος μαθητής, ή μια ομάδα μαθητών:
- Τον κοροϊδεύουν ή του λένε δυσάρεστα λόγια (Λεκτικός Εκφοβισμός)
- Τον αγνοούν και δεν τον συμπεριλαμβάνουν στην ομάδα, ή προσπαθούν να τον απομονώσουν από τους άλλους διαδίδοντας φήμες και επηρεάζοντας αρνητικά την γνώμη των υπολοίπων (Συναισθηματικός/ Έμμεσος-Κοινωνικός Εκφοβισμός)
- Τον χτυπούν ή απειλούν ότι θα τον χτυπήσουν (Σωματικός Εκφοβισμός)
- Και άλλα παρόμοια (Ρατσιστικός, Ηλεκτρονικός, Σεξουαλικός, Εκφοβισμός που οφείλεται σε αναπηρία)
*Mobbing: πρόκειται για μία μορφή εκφοβισμού όπου ολόκληρη η τάξη απομονώνει ένα παιδί. Φαινόμενο κατά το οποίο τα παιδιά οδηγούνται σε έντονη σχολική άρνηση.
Διαφορά σύγκρουσης-εκφοβισμού
Απαραίτητο για την αντιμετώπιση της ενδοσχολικής βίας είναι η διάκριση των φαινομένων. Διαφορετικές ανάγκες οδηγούν τα παιδιά στην εμπλοκή τους σε φαινόμενα σύγκρουσης και διαφορετικές στο φαινόμενο του εκφοβισμού. Για την σωστή και αποτελεσματική αντιμετώπιση απαραίτητος είναι ο διαχωρισμός βάση των παρακάτω στοιχείων:
Διαφορά σύγκρουσης-εκφοβισμού
Απαραίτητο για την αντιμετώπιση της ενδοσχολικής βίας είναι η διάκριση των φαινομένων. Διαφορετικές ανάγκες οδηγούν τα παιδιά στην εμπλοκή τους σε φαινόμενα σύγκρουσης και διαφορετικές στο φαινόμενο του εκφοβισμού. Για την σωστή και αποτελεσματική αντιμετώπιση απαραίτητος είναι ο διαχωρισμός βάση των παρακάτω στοιχείων:
| Σύγκρουση | Εκφοβισμός |
| Ισότιμη σχέση μεταξύ των μελών | Άνιση κατανομή δύναμης |
| Συχνά υπάρχουν φιλικές σχέσεις | Δεν υπάρχει φιλική σχέση |
| Τα περιστατικά εμφανίζονται τυχαία | Έχει προγραμματιστεί |
| Μπορεί να συμβεί μια μόνο φορά | Είναι συμπεριφορά που επαναλαμβάνεται |
| Δεν υπάρχουν σοβαρές συνέπειες | Απειλεί σοβαρά τόσο την φυσική όσο και την ψυχική υγεία του παιδιού |
| Δεν έχει ως στόχο την υπεροχή ενός παιδιού | Στόχος η επιβεβαίωση |
| Συχνά μετανιώνουν για την επιθετική συμπεριφορά | «Πάντα φταίει το θύμα» |
Αιτιολογία του Σχολικού Εκφοβισμού
Πρόκειται για ένα σύνθετο φαινόμενο κατά το οποίο αλληλεπιδρούν διαφορετικοί παράγοντες σε διαφορετικά επίπεδα. Βασικό ρόλο έχουν οι ατομικοί παράγοντες(ιδιοσυγκρασιακά χαρακτηριστικά, πρώιμες εμπειρίες, μαθησιακές δυσκολίες, νοητικό δυναμικό, έλλειψη ενσυναίσθησης, δυσκολίας δηλαδή του παιδιού να εκφράσει, να διαχειριστεί τα συναισθήματα του αλλά και να αντιληφθεί το συναίσθημα και την προοπτική του άλλου), οι οικογενειακοί (σχέσεις μεταξύ μελών της οικογένειας, διαπαιδαγώγηση, η συμπεριφορά των γονέων, ο ελάχιστος χρόνος ενασχόλησης γονέων με το παιδί, άλλα θέματα υγείας κ.α.), οι κοινωνικοί παράγοντες (σχολικό περιβάλλον, εκπαιδευτικό σύστημα, οικονομική κρίση, κοινωνικές αλλαγές), καθώς επίσης σημαντική είναι και η επίδραση των ΜΜΕ και των προτύπων που προάγονται από αυτά. Σημαντικές είναι και οι προσωπικές αντιλήψεις σε σχέση με τη βία. Δεν μπορούμε να περνάμε «διπλά μηνύματα» στα παιδιά, από τη μία δηλαδή να καταδικάζουμε τη βία και ταυτόχρονα οι ίδιοι να υιοθετούμε βίαιες ή εκφοβιστικές συμπεριφορές. Απαραίτητο να μην υιοθετούμε βίαιες συμπεριφορές στο σπίτι, να μην θεωρούμε φυσιολογικό όταν τα παιδιά χρησιμοποιούν βίαιες συμπεριφορές στο παιχνίδι (σχέσεις αδερφών, τρόπος διεκδίκησης στην οικογένεια).
Επιπτώσεις Σχολικού Εκφοβισμού
| Επιπτώσεις στην ψυχική υγεία των Δραστών | Επιπτώσεις στην ψυχική υγεία των Θυμάτων |
| Αυξημένο στρες | Χαμηλή αυτοεκτίμηση |
| Άγχος, κατάθλιψη | Συναισθήματα μοναξιάς |
| Μελλοντική παραβατική συμπεριφορά | Φτωχές κοινωνικές σχέσεις |
| Αυτοεκτίμηση χαμηλή/υψηλή | Περισσότερα συμπτώματα άγχους |
| Αντιδραστικότητα, αυτοκαταστροφικότητα | Περισσότερα συμπτώματα κατάθλιψης, ψυχοσωματικές εκδηλώσεις |
Κατά πόσο ο σχολικός εκφοβισμός μπορεί να επηρεάσει την υγεία του παιδιού σας;
Υγεία ορίζεται μία κατάσταση ολοκληρωτικής σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας και όχι απλά η απουσία αρρώστιας ή εξασθένησης (Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, 1986). Μέσα από το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού επηρεάζεται η ψυχική του ευεξία μέσα από την αυτοεκτίμηση του παιδιού καθώς επίσης νιώθει εξάντληση όπως συμβαίνει όταν κάποιος υποφέρει από ψυχικές διαταραχές όπως η κατάθλιψη και οι κρίσεις άγχους. Ακόμα επηρεάζεται η κοινωνική του προσαρμογή μέσα από την απομόνωση που μπορεί να υφίσταται και τέλος η σωματική του υγεία μέσα από την εκδήλωση παραπόνων.
Αξιολόγηση και αντιμετώπιση των περιστατικών
Λόγω της περιπλοκότητας λοιπόν του φαινομένου απαιτείται εξατομικευμένη αξιολόγηση των περιστατικών κι όχι γενικευμένοι χειρισμοί.
Υγεία ορίζεται μία κατάσταση ολοκληρωτικής σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας και όχι απλά η απουσία αρρώστιας ή εξασθένησης (Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, 1986). Μέσα από το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού επηρεάζεται η ψυχική του ευεξία μέσα από την αυτοεκτίμηση του παιδιού καθώς επίσης νιώθει εξάντληση όπως συμβαίνει όταν κάποιος υποφέρει από ψυχικές διαταραχές όπως η κατάθλιψη και οι κρίσεις άγχους. Ακόμα επηρεάζεται η κοινωνική του προσαρμογή μέσα από την απομόνωση που μπορεί να υφίσταται και τέλος η σωματική του υγεία μέσα από την εκδήλωση παραπόνων.
Αξιολόγηση και αντιμετώπιση των περιστατικών
Λόγω της περιπλοκότητας λοιπόν του φαινομένου απαιτείται εξατομικευμένη αξιολόγηση των περιστατικών κι όχι γενικευμένοι χειρισμοί.
- Διευκρίνιση αν πρόκειται για σύγκρουση ή εκφοβισμό
- Διερεύνηση των λεπτομερειών (πότε, που, γιατί, από ποιους, αντιδράσεις κτλ)
- Διερεύνηση των αιτιών (ανάγκες των εμπλεκομένων, οικογενειακή παράγοντες, περιβαλλοντικοί παράγοντες, χαρακτηριστικά παιδιών, μαθησιακές δυσκολίες ή άλλα θέματα υγείας, το φαινόμενο εμφανίζεται μόνο στο σχολείο ή και στο σπίτι)
- Ολιστική αντιμετώπιση από γονείς, εκπαιδευτικούς, συμμαθητές. Είναι αναγκαίο να κατανοήσουμε ότι για να λυθεί ένα περιστατικό εκφοβισμού ή επαναλαμβανόμενης σύγκρουσης θα πρέπει γονείς και εκπαιδευτικοί να συνεργαστούν και να κατανοήσουν τις ανάγκες του παιδιού που το οδήγησαν είτε στη θέση του θύτη είτε στη θέση του θύματος
Γιατί εκφοβίζουν;
Η συμπεριφορά υποδηλώνει μία ανάγκη. Είτε πρόκειται για ένα παιδί με επιθετική συμπεριφορά είτε για ένα παιδί-θύμα εκφοβισμού, θα πρέπει να αναγνωρίσουμε τις ανάγκες που το οδήγησαν σ αυτή τη θέση.
Οι θύτες μπορεί να εκφοβίζουν είτε για να νιώσουν ανώτεροι ή για να τραβήξουν την προσοχή, για να τύχουν αποδοχής ή για να γίνουν περισσότερο δημοφιλείς. Σε αρκετές περιπτώσεις και αυτά τα παιδιά είναι δυστυχισμένα και προσπαθούν να μεταφέρουν το έλλειμμα χαράς που νιώθουν στους άλλους.
Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ
Η οικογένεια έχει τον πρωτεύοντα και καθοριστικό ρόλο στη διαπαιδαγώγηση και συμπεριφορά ενός παιδιού κυρίως ως την ηλικία των 12 ετών. Οι γονείς έρχονται ως πρότυπα μίμησης και μάθησης. Οι γονεικές πρακτικές, οι συμπεριφορά δηλαδή των γονέων απέναντι στο παιδί τους είναι η βάση για την υγιή ανάπτυξη διαπροσωπικών σχέσεων, καθώς επίσης για την ανάπτυξη ενός δυναμικού, κοινωνικού, υγιούς χαρακτήρα.
Γονεικοί τύποι, θυματοποίηση και εκφοβιστική συμπεριφορά.
Η επιθετικότητα έχει συνδεθεί:
Η συμπεριφορά υποδηλώνει μία ανάγκη. Είτε πρόκειται για ένα παιδί με επιθετική συμπεριφορά είτε για ένα παιδί-θύμα εκφοβισμού, θα πρέπει να αναγνωρίσουμε τις ανάγκες που το οδήγησαν σ αυτή τη θέση.
Οι θύτες μπορεί να εκφοβίζουν είτε για να νιώσουν ανώτεροι ή για να τραβήξουν την προσοχή, για να τύχουν αποδοχής ή για να γίνουν περισσότερο δημοφιλείς. Σε αρκετές περιπτώσεις και αυτά τα παιδιά είναι δυστυχισμένα και προσπαθούν να μεταφέρουν το έλλειμμα χαράς που νιώθουν στους άλλους.
Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ
Η οικογένεια έχει τον πρωτεύοντα και καθοριστικό ρόλο στη διαπαιδαγώγηση και συμπεριφορά ενός παιδιού κυρίως ως την ηλικία των 12 ετών. Οι γονείς έρχονται ως πρότυπα μίμησης και μάθησης. Οι γονεικές πρακτικές, οι συμπεριφορά δηλαδή των γονέων απέναντι στο παιδί τους είναι η βάση για την υγιή ανάπτυξη διαπροσωπικών σχέσεων, καθώς επίσης για την ανάπτυξη ενός δυναμικού, κοινωνικού, υγιούς χαρακτήρα.
Γονεικοί τύποι, θυματοποίηση και εκφοβιστική συμπεριφορά.
Η επιθετικότητα έχει συνδεθεί:
- Έλλειψη ζεστασιάς
- Τιμωρία
- Έλλειψη σταθερότητας σε κανόνες πειθαρχίας
- Έλλειψη ενίσχυσης και παρακίνησης των παιδιών να ασχοληθούν με εξωσχολικές δραστηριότητες
Αντιμετώπιση του Σχολικού Εκφοβισμού
Ο ρόλος των γονέων
Σημαντική είναι η έγκαιρη αναγνώριση της ύπαρξης του φαινομένου. Παρατηρείστε αλλαγές στη συμπεριφορά του παιδιού σας όπως ότι αρνείται να μιλήσει για το τι συμβαίνει στο σχολείο, δυσκολεύεται να σηκωθεί το πρωί και καθυστερεί να ετοιμαστεί για το σχολείο ή αρνείται να πάει, έχει σημάδια στο σώμα του που δεν ξέρει πώς να σας τα εξηγήσει, αρνείται να συμμετέχει στις σχολικές εκδρομές ή σχολικές εορτές, ή παρατηρείτε πτώση στην μαθησιακή του επίδοση. Επικοινωνήστε άμεσα με ειδικό ψυχικής υγείας αν παρατηρήσετε διαταραχές στον ύπνο του παιδιού και αγχώδεις εκδηλώσεις όπως τικ κ.α.
Τι πρέπει να κάνετε:
Αρχικά θα πρέπει να κερδίσετε την εμπιστοσύνη ενός φοβισμένου παιδιού που πιθανότατα να ενοχοποιεί τον εαυτό του για ότι του συμβαίνει. Χρειάζεται υπομονή, επιμονή και κατανόηση. Μην υποβαθμίσετε το πρόβλημα και προσπαθήστε να μην εκφράσετε μπροστά στο παιδί το θυμό ή την αγανάκτηση σας απειλώντας ότι θα αναλάβετε δράση απέναντι στο άλλο παιδί και στους γονείς του. Θυμηθείτε ότι δεν πρόκειται για μια απλή σύγκρουση αλλά για ένα συστηματικό φαινόμενο κατά το οποίο το παιδί φοβάται περισσότερο οποιαδήποτε πυροδότηση μιας αντιπαράθεσης. Μην οδηγηθείτε όμως και στο άλλο άκρο συμβουλεύοντας το παιδί σας απλώς να τους αγνοήσει, οι εύκολες λύσεις δεν λύνουν το πρόβλημα στη συγκεκριμένη περίπτωση. Ενημερωθείτε και διερευνήστε όλες τις πτυχές του φαινομένου (ποιοι, που, πότε, κάθε πότε, υπήρχαν άλλα άτομα γύρω) καθώς επίσης δώστε ιδιαίτερη σημασία στα αίτια που μπορεί να οδήγησαν το παιδί σας σε αυτή τη θέση. Πάνω από όλα απενοχοποιείστε το παιδί, ακούστε το προσεχτικά και μη βιαστείτε να δώσετε λύση εκείνη τη στιγμή. Δείξτε στο παιδί σας πως θα οργανώσετε καλά τη λύση αυτού του προβλήματος και ζητήστε και τη δική του γνώμη ώστε μαζί με την συνεργασία του σχολείου να είστε βέβαιοι ότι δεν θα υπάρξει συνέχεια. Στηρίξτε το παιδί σας ώστε ταυτόχρονα να ενισχύσει την φιλία του με άλλα παιδιά.
Αν το παιδί σας εκφοβίζει άλλα παιδιά
Αρχικά βελτιώστε την επικοινωνία σας μαζί του, π.χ. πηγαίνοντας με εκείνο σε ένα όμορφο περιβάλλον για συζήτηση, μιλώντας του τρυφερά, δείχνοντάς του την αγάπη σας. Σταματήστε το αμέσως και απομακρύνετε το παιδί από την παρέα όταν παρατηρείται επιθετική συμπεριφορά, εξηγείστε του τις συνέπειες με ήρεμο τόνο (όταν φωνάζουμε στα παιδιά τους δημιουργούμε άγχος για την αλληλεπίδρασή μας και δίνουν λιγότερη σημασία στα λόγια μας). Διδάξτε στο παιδί σας πώς να συμπεριφέρεται, πώς να λύνει τις διαφωνίες του, ποιες πρακτικές είναι αποδεκτές και ποιες όχι, πως μπορεί να ζητήσει κάτι ευγενικά και τι πρέπει να κάνει όταν δεν είναι σίγουρο πώς να χειριστεί μια κατάσταση. Βασικό είναι να μην υιοθετείτε οι ίδιοι επιθετική συμπεριφορά απέναντι στα παιδιά σας χτυπώντας τα ως τιμωρία, υπάρχουν πιο αποτελεσματικοί τρόποι για την οριοθέτηση του παιδιού μέσω της ενίσχυσης και της αφαίρεσης προνομίων. Έχετε επίσης την υποχρέωση οι ίδιοι να επικοινωνήσετε με το σχολείο ώστε να συζητήσετε με το δάσκαλο της τάξης για τις ανάγκες του παιδιού σας και το πότε επιδεικνύει επιθετική συμπεριφορά. Μην ξεχνάτε να επαινείτε το παιδί σας όταν συνεργάζεται ή έχει φιλική συμπεριφορά προς τα άλλα παιδιά, και επικεντρωθείτε στο να αποκτήσει αυτοπεποίθηση αντιλαμβανόμενος τις δυνατότητες και τα καλά του χαρακτηριστικά. Σημαντικό για την τόνωση της αυτοπεποίθησης των παιδιών είναι η ενασχόλησή τους με κάποιο άθλημα ή χόμπι.
Ο ρόλος των γονέων
Σημαντική είναι η έγκαιρη αναγνώριση της ύπαρξης του φαινομένου. Παρατηρείστε αλλαγές στη συμπεριφορά του παιδιού σας όπως ότι αρνείται να μιλήσει για το τι συμβαίνει στο σχολείο, δυσκολεύεται να σηκωθεί το πρωί και καθυστερεί να ετοιμαστεί για το σχολείο ή αρνείται να πάει, έχει σημάδια στο σώμα του που δεν ξέρει πώς να σας τα εξηγήσει, αρνείται να συμμετέχει στις σχολικές εκδρομές ή σχολικές εορτές, ή παρατηρείτε πτώση στην μαθησιακή του επίδοση. Επικοινωνήστε άμεσα με ειδικό ψυχικής υγείας αν παρατηρήσετε διαταραχές στον ύπνο του παιδιού και αγχώδεις εκδηλώσεις όπως τικ κ.α.
Τι πρέπει να κάνετε:
Αρχικά θα πρέπει να κερδίσετε την εμπιστοσύνη ενός φοβισμένου παιδιού που πιθανότατα να ενοχοποιεί τον εαυτό του για ότι του συμβαίνει. Χρειάζεται υπομονή, επιμονή και κατανόηση. Μην υποβαθμίσετε το πρόβλημα και προσπαθήστε να μην εκφράσετε μπροστά στο παιδί το θυμό ή την αγανάκτηση σας απειλώντας ότι θα αναλάβετε δράση απέναντι στο άλλο παιδί και στους γονείς του. Θυμηθείτε ότι δεν πρόκειται για μια απλή σύγκρουση αλλά για ένα συστηματικό φαινόμενο κατά το οποίο το παιδί φοβάται περισσότερο οποιαδήποτε πυροδότηση μιας αντιπαράθεσης. Μην οδηγηθείτε όμως και στο άλλο άκρο συμβουλεύοντας το παιδί σας απλώς να τους αγνοήσει, οι εύκολες λύσεις δεν λύνουν το πρόβλημα στη συγκεκριμένη περίπτωση. Ενημερωθείτε και διερευνήστε όλες τις πτυχές του φαινομένου (ποιοι, που, πότε, κάθε πότε, υπήρχαν άλλα άτομα γύρω) καθώς επίσης δώστε ιδιαίτερη σημασία στα αίτια που μπορεί να οδήγησαν το παιδί σας σε αυτή τη θέση. Πάνω από όλα απενοχοποιείστε το παιδί, ακούστε το προσεχτικά και μη βιαστείτε να δώσετε λύση εκείνη τη στιγμή. Δείξτε στο παιδί σας πως θα οργανώσετε καλά τη λύση αυτού του προβλήματος και ζητήστε και τη δική του γνώμη ώστε μαζί με την συνεργασία του σχολείου να είστε βέβαιοι ότι δεν θα υπάρξει συνέχεια. Στηρίξτε το παιδί σας ώστε ταυτόχρονα να ενισχύσει την φιλία του με άλλα παιδιά.
Αν το παιδί σας εκφοβίζει άλλα παιδιά
Αρχικά βελτιώστε την επικοινωνία σας μαζί του, π.χ. πηγαίνοντας με εκείνο σε ένα όμορφο περιβάλλον για συζήτηση, μιλώντας του τρυφερά, δείχνοντάς του την αγάπη σας. Σταματήστε το αμέσως και απομακρύνετε το παιδί από την παρέα όταν παρατηρείται επιθετική συμπεριφορά, εξηγείστε του τις συνέπειες με ήρεμο τόνο (όταν φωνάζουμε στα παιδιά τους δημιουργούμε άγχος για την αλληλεπίδρασή μας και δίνουν λιγότερη σημασία στα λόγια μας). Διδάξτε στο παιδί σας πώς να συμπεριφέρεται, πώς να λύνει τις διαφωνίες του, ποιες πρακτικές είναι αποδεκτές και ποιες όχι, πως μπορεί να ζητήσει κάτι ευγενικά και τι πρέπει να κάνει όταν δεν είναι σίγουρο πώς να χειριστεί μια κατάσταση. Βασικό είναι να μην υιοθετείτε οι ίδιοι επιθετική συμπεριφορά απέναντι στα παιδιά σας χτυπώντας τα ως τιμωρία, υπάρχουν πιο αποτελεσματικοί τρόποι για την οριοθέτηση του παιδιού μέσω της ενίσχυσης και της αφαίρεσης προνομίων. Έχετε επίσης την υποχρέωση οι ίδιοι να επικοινωνήσετε με το σχολείο ώστε να συζητήσετε με το δάσκαλο της τάξης για τις ανάγκες του παιδιού σας και το πότε επιδεικνύει επιθετική συμπεριφορά. Μην ξεχνάτε να επαινείτε το παιδί σας όταν συνεργάζεται ή έχει φιλική συμπεριφορά προς τα άλλα παιδιά, και επικεντρωθείτε στο να αποκτήσει αυτοπεποίθηση αντιλαμβανόμενος τις δυνατότητες και τα καλά του χαρακτηριστικά. Σημαντικό για την τόνωση της αυτοπεποίθησης των παιδιών είναι η ενασχόλησή τους με κάποιο άθλημα ή χόμπι.