Θεραπεία οικογένειας παιδιών με ΔΕΠ-Υ
Ρόλος της οικογένειας σε παιδιά με ΔΕΠ-Υ (Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής – Υπερκινητικότητα
Πώς η δυσκολία του παιδιού γίνεται δυσκολία γονέων.
Μιλώντας για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα παιδιά μας και τη συμβολή του κάθε ειδικού (ψυχικής υγείας, γιατρών, παιδαγωγών) στην υποστήριξη τους θα πρέπει να δώσουμε ιδιαίτερη έμφαση στο πρωταρχικό ρόλο της οικογένειας στην διαμόρφωση του χαρακτήρα του παιδιού και στην καθοδήγησή του προς την δική του αυτοπραγμάτωση, την επίτευξη δηλαδή των στόχων του μέσα από την πλήρη ανάπτυξη όλων των δυνατοτήτων του.
Όσο αφορά την ΔΕΠ-Υ παρατηρείται συχνά οι γονείς να έχουν λανθασμένες απόψεις για τις επιπτώσεις της διαταραχής ενώ σπανιότερα δεν γνωρίζουν αρκετά γι αυτό που συμβαίνει στο παιδί τους. Κάποιοι φαντάζονται την ΔΕΠ-Υ σαν μία μορφή Δυσλεξίας που έχει λοιπόν να κάνει με την ικανότητα του παιδιού να μαθαίνει ενώ άλλοι θεωρούν πως είναι μια αναπτυξιακή διαταραχή που κάνει το παιδί τους να υπολείπεται σε δυνατότητες και δημιουργεί εν τέλει μια εναντιωματική συμπεριφορά. Αυτές συνήθως είναι οι επικρατέστερες απόψεις που συναντώ κι όμως απέχουν αρκετά από την πραγματικότητα. Το γεγονός της λανθασμένης ερμηνείας ή της άγνοιας από την πλευρά των γονέων δυσκολεύει τη σχέση τους με το παιδί αλλά και την κατάσταση γενικότερα και των δύο πλευρών. Οι γονείς των παιδιών με ΔΕΠ-Υ νιώθουν άγχος και θυμό για τη διαταραχή που αντιμετωπίζει το παιδί τους. Μπορεί επίσης να αισθανθούν ένοχοι κατηγορώντας τους εαυτούς τους για αδυναμία ελέγχου της συμπεριφοράς του παιδιού τους και κακή διαπαιδαγώγηση.
Υποστήριξη οικογένειας
Αρχή της θεραπευτικής διαδικασίας βάσει των παραπάνω είναι η κατανόηση των αντιλήψεων, των στάσεων και των πεποιθήσεων των ατόμων που αποτελούν τα σημαντικά πρόσωπα στο περιβάλλον ενός παιδιού. Η ψυχοεκπαίδευση όπως την αποκαλούμε πάνω στο τι είναι η ΔΕΠ-Υ και πως παρουσιάζεται στο δικό μου παιδί. Σε αυτό το στάδιο της θεραπευτικής διαδικασίας αναλύεται η φύση της διαταραχής και για την κάθε οικογένεια τα εξατομικευμένα προβλήματα που δημιουργεί στο παιδί όσο και στο περιβάλλον του. Στο σημείο αυτό γίνεται ιδιαίτερα αντιληπτό από τους γονείς πως η συμπεριφορά του παιδιού δεν είναι αποκλειστικά χαρακτηριστικό της προσωπικότητάς του, αντιθέτως υπάρχουν συμπεριφορές που τα παιδιά απλώς δεν μπορούν να ελέγξουν χωρίς να τις επιθυμούν.
Κατά τη διάρκεια των συνεδριών
Δίνονται ασκήσεις στις οποίες οι γονείς εκπαιδεύονται στο να παρατηρούν και να αποκρίνονται κατάλληλα στη συμπεριφορά του παιδιού τους. Πρώτος στόχος είναι η παρατήρηση και καταγραφή των δυσκολιών και έπειτα η ιεράρχησή τους, θέτοντας ρεαλιστικούς στόχους για κάθε εβδομάδα. Ένας στόχος για κάθε φορά, τον οποίο οι γονείς μαθαίνουν να διαχειρίζονται με τη παροχή ανταμοιβών (π.χ. χαμόγελο, λεκτική ενθάρρυνση, ειδική προσοχή, αγκαλιά, περισσότερα προνόμια, υλικά αγαθά κτλ.) και κατάλληλων αρνητικών ενισχύσεων (δηλαδή τη στέρηση ευχάριστων προνομίων). Οι γονείς μαθαίνουν να βοηθούν και να υποστηρίζουν τα παιδιά τους ώστε να επιτύχουν κάθε στόχο. Φτιάχνουν λίστες ώστε να θυμούνται τις εργασίες τους ή γενικότερα τις υποχρεώσεις τους, σχεδιάζουν υπενθυμίσεις, χρησιμοποιούν χρονόμετρο και μικρές επιβραβεύσεις ανάλογα τις ανάγκες του παιδιού. Τέλος είναι σημαντικό να οριστεί ένα σταθερό πρόγραμμα για το παιδί. Οι ρουτίνες του σπιτιού θα πρέπει να είναι προβλέψιμες (γεύματα, ώρα ύπνου κτλ), γεγονός που βοηθάει τόσο το ίδιο όσο και εμάς να οριοθετήσουμε τις συμπεριφορές του και να το βοηθήσουμε στην διατήρηση του προσωπικού του ελέγχου.
Τελικός στόχος
Απώτερος στόχος της οικογενειακής θεραπείας είναι να βοηθήσει τις οικογένειες και επομένως και τα παιδιά, σε συνδυασμό με την ατομική θεραπεία του παιδιού, να αναγνωρίζουν αρχικά τις σκέψεις και τα συναισθήματα που έχουν να κάνουν με την ΔΕΠ-Υ και επομένως να εξοικειωθούν στον έλεγχο τους ως μέσο για την αλλαγή της συμπεριφοράς τους με την υποστήριξη τεχνικών όπως αυτές που αναφέρθηκαν. Απαραίτητο για τη διαδικασία είναι ο γονέας πρώτα να εκφράσει όλες τις ανησυχίες του και να αποφορτιστεί από το άγχος του μαθαίνοντας να λειτουργεί με το παιδί του και να το βοηθάει στον έλεγχο της συμπεριφοράς του. Να απαλλαγεί από τις ενοχές του παρέχοντας στήριξη και κατανόηση στο παιδί και να μάθει να διαχειρίζεται το θυμό του ή αλλιώς πώς να μάθουμε να βοηθάμε το παιδί μας με υπομονή.
Πώς η δυσκολία του παιδιού γίνεται δυσκολία γονέων.
Μιλώντας για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα παιδιά μας και τη συμβολή του κάθε ειδικού (ψυχικής υγείας, γιατρών, παιδαγωγών) στην υποστήριξη τους θα πρέπει να δώσουμε ιδιαίτερη έμφαση στο πρωταρχικό ρόλο της οικογένειας στην διαμόρφωση του χαρακτήρα του παιδιού και στην καθοδήγησή του προς την δική του αυτοπραγμάτωση, την επίτευξη δηλαδή των στόχων του μέσα από την πλήρη ανάπτυξη όλων των δυνατοτήτων του.
Όσο αφορά την ΔΕΠ-Υ παρατηρείται συχνά οι γονείς να έχουν λανθασμένες απόψεις για τις επιπτώσεις της διαταραχής ενώ σπανιότερα δεν γνωρίζουν αρκετά γι αυτό που συμβαίνει στο παιδί τους. Κάποιοι φαντάζονται την ΔΕΠ-Υ σαν μία μορφή Δυσλεξίας που έχει λοιπόν να κάνει με την ικανότητα του παιδιού να μαθαίνει ενώ άλλοι θεωρούν πως είναι μια αναπτυξιακή διαταραχή που κάνει το παιδί τους να υπολείπεται σε δυνατότητες και δημιουργεί εν τέλει μια εναντιωματική συμπεριφορά. Αυτές συνήθως είναι οι επικρατέστερες απόψεις που συναντώ κι όμως απέχουν αρκετά από την πραγματικότητα. Το γεγονός της λανθασμένης ερμηνείας ή της άγνοιας από την πλευρά των γονέων δυσκολεύει τη σχέση τους με το παιδί αλλά και την κατάσταση γενικότερα και των δύο πλευρών. Οι γονείς των παιδιών με ΔΕΠ-Υ νιώθουν άγχος και θυμό για τη διαταραχή που αντιμετωπίζει το παιδί τους. Μπορεί επίσης να αισθανθούν ένοχοι κατηγορώντας τους εαυτούς τους για αδυναμία ελέγχου της συμπεριφοράς του παιδιού τους και κακή διαπαιδαγώγηση.
Υποστήριξη οικογένειας
Αρχή της θεραπευτικής διαδικασίας βάσει των παραπάνω είναι η κατανόηση των αντιλήψεων, των στάσεων και των πεποιθήσεων των ατόμων που αποτελούν τα σημαντικά πρόσωπα στο περιβάλλον ενός παιδιού. Η ψυχοεκπαίδευση όπως την αποκαλούμε πάνω στο τι είναι η ΔΕΠ-Υ και πως παρουσιάζεται στο δικό μου παιδί. Σε αυτό το στάδιο της θεραπευτικής διαδικασίας αναλύεται η φύση της διαταραχής και για την κάθε οικογένεια τα εξατομικευμένα προβλήματα που δημιουργεί στο παιδί όσο και στο περιβάλλον του. Στο σημείο αυτό γίνεται ιδιαίτερα αντιληπτό από τους γονείς πως η συμπεριφορά του παιδιού δεν είναι αποκλειστικά χαρακτηριστικό της προσωπικότητάς του, αντιθέτως υπάρχουν συμπεριφορές που τα παιδιά απλώς δεν μπορούν να ελέγξουν χωρίς να τις επιθυμούν.
Κατά τη διάρκεια των συνεδριών
Δίνονται ασκήσεις στις οποίες οι γονείς εκπαιδεύονται στο να παρατηρούν και να αποκρίνονται κατάλληλα στη συμπεριφορά του παιδιού τους. Πρώτος στόχος είναι η παρατήρηση και καταγραφή των δυσκολιών και έπειτα η ιεράρχησή τους, θέτοντας ρεαλιστικούς στόχους για κάθε εβδομάδα. Ένας στόχος για κάθε φορά, τον οποίο οι γονείς μαθαίνουν να διαχειρίζονται με τη παροχή ανταμοιβών (π.χ. χαμόγελο, λεκτική ενθάρρυνση, ειδική προσοχή, αγκαλιά, περισσότερα προνόμια, υλικά αγαθά κτλ.) και κατάλληλων αρνητικών ενισχύσεων (δηλαδή τη στέρηση ευχάριστων προνομίων). Οι γονείς μαθαίνουν να βοηθούν και να υποστηρίζουν τα παιδιά τους ώστε να επιτύχουν κάθε στόχο. Φτιάχνουν λίστες ώστε να θυμούνται τις εργασίες τους ή γενικότερα τις υποχρεώσεις τους, σχεδιάζουν υπενθυμίσεις, χρησιμοποιούν χρονόμετρο και μικρές επιβραβεύσεις ανάλογα τις ανάγκες του παιδιού. Τέλος είναι σημαντικό να οριστεί ένα σταθερό πρόγραμμα για το παιδί. Οι ρουτίνες του σπιτιού θα πρέπει να είναι προβλέψιμες (γεύματα, ώρα ύπνου κτλ), γεγονός που βοηθάει τόσο το ίδιο όσο και εμάς να οριοθετήσουμε τις συμπεριφορές του και να το βοηθήσουμε στην διατήρηση του προσωπικού του ελέγχου.
Τελικός στόχος
Απώτερος στόχος της οικογενειακής θεραπείας είναι να βοηθήσει τις οικογένειες και επομένως και τα παιδιά, σε συνδυασμό με την ατομική θεραπεία του παιδιού, να αναγνωρίζουν αρχικά τις σκέψεις και τα συναισθήματα που έχουν να κάνουν με την ΔΕΠ-Υ και επομένως να εξοικειωθούν στον έλεγχο τους ως μέσο για την αλλαγή της συμπεριφοράς τους με την υποστήριξη τεχνικών όπως αυτές που αναφέρθηκαν. Απαραίτητο για τη διαδικασία είναι ο γονέας πρώτα να εκφράσει όλες τις ανησυχίες του και να αποφορτιστεί από το άγχος του μαθαίνοντας να λειτουργεί με το παιδί του και να το βοηθάει στον έλεγχο της συμπεριφοράς του. Να απαλλαγεί από τις ενοχές του παρέχοντας στήριξη και κατανόηση στο παιδί και να μάθει να διαχειρίζεται το θυμό του ή αλλιώς πώς να μάθουμε να βοηθάμε το παιδί μας με υπομονή.