facebook
Έφηβοι

Προσοχή!Ταυτότητα υπό κατασκευή

Τις τελευταίες δεκαετίες η ανάπτυξη της τεχνολογίας έχει επηρεάσει βαθιά τον τρόπο επικοινωνίας των ανθρώπων. Ολοένα και περισσότεροι τείνουν να μοιράζονται προσωπικές πληροφορίες  με άλλους επιλέγοντας τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Τι συμβαίνει όμως με τα παιδιά και τους εφήβους; Πώς και γιατί είναι οι μεγαλύτεροι φαν της κοινωνικοποίησης και αλληλεπίδρασης μέσω του διαδικτύου; Και ποια η επίδραση στην διαμόρφωση της ταυτότητάς τους; Αυτό που σίγουρα παρατηρείται είναι αρκετοί νέοι ιδιαίτερα στις ηλικίες μεταξύ 12 και 18 να συνδέονται πολύ συχνά νιώθοντας ακόμα και φόβο ότι θα χάσουν κάτι από τις εξελίξεις αν δεν το κάνουν και όπως είναι φυσικό αυτό για τους ειδικούς είναι έως και ένας τρόπος ζωής που επηρεάζει την διαμόρφωση της ταυτότητας.

Αρχικά χρειάζεται να αναφέρουμε πως ακόμα και αν θεωρούμε πως οι έφηβοι και νέοι ενήλικες έχουν μία πιο εύθραυστη προσωπικότητα από εκείνη των μεγαλύτερων ηλικιακά ατόμων, δεν υπάρχουν ακόμα έρευνες που να αναδεικνύουν με ακρίβεια την επιρροή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στη διαμόρφωση της ταυτότητας των ατόμων. Το γεγονός της έλλειψης ερευνητικών στοιχείων για τη σχέση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και της διαμόρφωσης της ταυτότητας των νέων είναι προφανές αν σκεφτούμε ότι μόλις το 2006 παρουσιάστηκε το πρώτο iphone και ήταν την ίδια χρονιά που το facebook έγινε διαθέσιμο σε οποιονδήποτε άνω των δεκατριών ετών. Δεν υπάρχουν λοιπόν έρευνες που να υποστηρίζουν την επικινδυνότητα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης παρά μόνο εμπειρικά ευρήματα από παρατηρήσεις χρηστών με συμπτώματα εθισμού.

Τι προσφέρουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης; Αρχικά μονιμότητα- το περιεχόμενο έχει διάρκεια, επίσης πιθανότητα για μεγαλύτερο κοινό, άρα ανταπόκριση, ευκολία στη δημοσιοποίηση του περιεχομένου,  και τέλος η επιλογή της έκφρασης μέσω ‘’ψαγμένου’’ περιεχομένου που βρίσκεται από τις μηχανές αναζήτησης και με μία κίνηση αντιγραφής-επικόλλησης μπορεί να παρουσιαστεί ως την πιο έξυπνη και ταυτόχρονα αινιγματική έκφραση των συναισθημάτων του χρήστη (ακόμα και αν το ίδιο το άτομο δεν είναι σίγουρο για το νόημα του περιεχομένου που χρησιμοποιεί). Σε αυτή τη φάση της ζωής όπου οι διαπροσωπικές σχέσεις είναι στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος των νέων, βρίσκονται σε ένα συνεχή πειραματισμό μέσω της προβολής-αναμονής ανταπόκρισης από άλλους-επιβεβαίωσης όπου βρίσκονται διατεθειμένοι να θυσιάσουν ξεκάθαρα την ιδιωτικότητά  τους για χάρη της συνδεσιμότητας.

Οι νέοι μέσα από τη διαδικασία της εφηβείας και την πορεία προς την ενηλικίωση είναι απαραίτητο να πειραματίζονται με την ταυτότητά τους χωρίς όμως οι συνέπειες αυτών των πειραματισμών να είναι διαρκείς και διευρυμένες. Όλες οι ανησυχίες λοιπόν που εγείρονται γύρω από την προβολή στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης οφείλονται κυρίως στην έλλειψης αυτού του στοιχείου του περιορισμού των συνεπειών. Γνώμες, εκφράσεις, ζωντανές αναμεταδόσεις, φωτογραφίες με κάθε πόζα και σε κάθε κατάσταση από το δωμάτιο του νέου έως το μπάνιο του σπιτιού του μέχρι και η δημοσιοποίηση συζητήσεων με προσωπικές πληροφορίες. Όλα είναι εκεί ζωντανά με δυνατότητα να αποθηκευτούν μια και για πάντα στον υπολογιστή κάθε άλλου χρήστη που έχει πρόσβαση στο προφίλ του εφήβου.  

Σύμφωνα με τις έρευνες ο εφηβικός εγκέφαλος είναι «υπό κατασκευή» μέχρι τα μέσα του εικοστού χρόνου ηλικίας, με το πικ της ανάπτυξης να συμβαίνει στην αρχή της εφηβείας. Ο τρόπος με τον οποίο δημιουργούνται οι νευρωνικές συνδέσεις εξαρτάται πολύ από τις εμπειρίες των ατόμων. Επιπλέον όταν οι έφηβοι βρίσκονται σε περίπλοκες κοινωνικές καταστάσεις είναι πιθανόν να πάρουν ριψοκίνδυνες αποφάσεις απ΄ότι οι ενήλικες ή τα μικρότερα παιδιά. Το νόημα από αυτό είναι πως η εφηβεία σχετίζεται πολύ με την ενίσχυση και την ανάπτυξη της αυτογνωσίας και αυτοεκτίμησης ώστε τα άτομα να μπορούν αργότερα να αλληλεπιδρούν με αυτοκριτική ώστε να βελτιώνουν την επικοινωνία και τους εαυτούς τους. Αυτή η κατάσταση τους οδηγεί από τη μία να είναι υπερευαίσθητοι στην γνώμη των άλλων και από την άλλη να κάνουν επιλογές που τους εκθέτουν και δεν θα έκαναν ποτέ στα χρόνια νωρίτερα ή αργότερα. Κάθε λάθος κίνηση όμως στο διαδίκτυο δημιουργεί μεγάλες συνέπειες για το νέο που δύσκολα διαγράφονται και εύκολα παίρνουν μεγαλύτερες διαστάσεις. Πολλές φορές ακόμα και η μετακίνηση σε άλλο σχολείο δεν βοηθάει να σωπάσουν οι συνέπειες μιας διαδικτυακής ενέργειας που έχει καταγραφεί και αποθηκευτεί πλέον.

Υπάρχει όμως άλλο ένα θέμα  στην ηλεκτρονική κοινωνική δικτύωση. Ενώ οι έφηβοι μέσα από τα ηλεκτρονικά μέσα έχουν έναν υπερβολικά αυξημένο αριθμό ατόμων με τα οποία αποκτούν εφήμερες φιλίες το οποίο είναι ένα φυσιολογικό αποτέλεσμα του ότι μεγαλώνουν προχωρούν και γνωρίζουν συνεχώς κόσμο, όπως επίσης προωθούνται επαφές που είναι γνωστές μέσω άλλων φίλων κτλ, το διαδίκτυο διαθέτει ένα περιβάλλον στο οποίο οι σχέσεις μένουν σταθερές ενώ η επικοινωνία αλλάζει και έτσι βρίσκονται άτομα να μοιράζονται προσωπικές πληροφορίες με άλλα άτομα με τα οποία πλέον δεν έχουν επικοινωνία επαφή ούτε και τίποτα κοινό στη καθημερινότητά τους. Οι έφηβοι δεν μπαίνουν στη διαδικασία να διαγράψουν κάποιον με τον οποίο δεν μιλούν πλέον και δεν έχουν επαφές γιατί το θεωρούν ως άσχημη, τιμωρητική κίνηση ακόμα και αγένεια.

Μία ερμηνεία της στροφής των νέων προς τα μέσα κοινωνικοποίησης είναι πως λόγω της υψηλής οργάνωσης και αυστηρού προτύπου ζωής των νέων εξαιτίας της ανησυχίας των γονέων για τους περιβαλλοντικούς κινδύνους και την επικέντρωση στην ακαδημαϊκή επιτυχία, με υψηλές απαιτήσεις και ανταγωνισμό ακόμα και στο τομέα των αθλημάτων, οι νέοι μόνο μέσα από των υπολογιστή και τα κινητά μπορούν να βρουν έναν εύκολο και μη πιεστικό τρόπο να αλληλεπιδρούν.

Σε καμία περίπτωση το κείμενο αυτό δεν έχει ως στόχο να αντιταχθεί στην τεχνολογία και στην εξοικείωση των παιδιών με αυτήν. Ούτε οι γονείς-αναγνώστες θα βρείτε ως οδηγία να μην επιτρέψετε στο παιδί σας να χρησιμοποιεί τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, δεν ξέρω άλλωστε αν θα είχε και νόημα εφόσον θα βρεθείτε σίγουρα  αντιμέτωποι με τη γνωστή χειριστική έκφραση των παιδιών «αφού όλοι έτσι επικοινωνούν, αν είμαι ο μόνος που διαφέρει τότε δεν θα μπορέσω να είμαι μέλος μιας παρέας». Ο στόχος είναι διαφορετικός. Ο στόχος είναι να εστιάσουμε στο αντίβαρο που θα κρατήσει το ζυγό σε ισορροπία! Επομένως τα παιδιά και οι έφηβοι θα πρέπει να έχουν την ευκαιρία για χαλαρές στιγμές, κοινωνικοποίηση, και αποφόρτιση της πίεσης με πολλές επιλογές. Χρειάζεται να μην έχουν ανάγκη να απομονωθούν στον υπολογιστή ή το κινητό. Να νιώθουν ασφάλεια να βρίσκονται στο σαλόνι μαζί σας χωρίς αυτό να σημαίνει ότι πρέπει απαραίτητα να κάνουν κάποια βοηθητική δουλειά για το σπίτι, να διαβάζουν ή να συζητήσετε τα θέματα συμπεριφοράς τους εκείνη τη στιγμή. Μπορούν απλώς να κάθονται και να επεξεργάζονται τις σκέψεις τους χωρίς να χρειάζονται άμεση παρέμβαση, και αυτό θα μπορεί να υπάρξει στο μυαλό τους ως επιλογή μόνο αν το να «κάθομαι χωρίς να κάνω τίποτα» δεν θεωρείται από τους γονείς σε κάθε περίπτωση ως τεμπελιά που πρέπει άμεσα να σταματήσει. Οι νέοι άλλωστε θέλουν χρόνο και χώρο προκειμένου να αναπτύξουν συζητήσεις με νόημα και εις βάθος με όσους αλληλεπιδρούν.

Το να ανακαλύψει ένας έφηβος τις ικανότητές του, τα χαρίσματα του, τον τρόπο σκέψης του, τις αξίες του έως και το γούστο και τις προτιμήσεις του είναι μια διαδικασία «γράψε- σβήσε-γράψε» σε αυτά τα χρόνια έως την ενηλικίωση, που εξαρτάται από τις εμπειρίες που βιώνει. Τι γίνεται όμως όταν το «σβήσε» δεν είναι πλέον στις επιλογές; Όταν αυτό που επιλέγω μια στιγμή και δεν ορίζει το ποιος είμαι σ αυτήν την ηλικιακή φάση είναι απλώς ένας ατυχής πειραματισμός που προβάλλεται χωρίς έλεγχο και αποθηκεύεται από εκείνη τη στιγμή και μετά χωρίς την έγκρισή μου από οποιονδήποτε χρήστη, και ακόμα χειρότερα αναμεταδίδεται και σε άλλους; Μία μίνι-εκπαίδευση στον τρόπο χρήσης των κοινωνικών δικτύων ίσως είναι κάτι εφικτό και όχι απαραίτητα χρονοβόρο και δύσκολο που θα μπορούσε να προστατέψει την αστάθεια της ηλικίας!