Ευεργετικό άγχος
Μπορεί το άγχος να είναι ευεργετικό;
Γιατί κάποιοι άνθρωποι θεωρούν ότι λειτουργούν καλύτερα κάτω από πίεση, το γνωστό σε όλους stress;
Με βάση την ανθρώπινη φυσιολογία θα απαντούσαμε ότι αυτό συμβαίνει λόγω της νοραδρεναλίνης. Σύμφωνα με νευροψυχολόγους αυτή η ουσία βοηθάει την μνήμη εργασίας, την επαγρύπνηση, την επίγνωση και την παρατεταμένη προσοχή. Η ιδέα πίσω από αυτό είναι πως ο τρόπος με τον οποίο ο εγκέφαλος αντιδρά στην πίεση μπορεί κάποιες φορές να οδηγήσει τον εγκέφαλο σε ένα «ιδανικό σημείο» στο οποίο αυξάνεται η πρόκληση για το άτομο και επιτρέπει στα δίκτυα του εγκεφάλου να επικοινωνούν καλύτερα. ‘‘Λίγο άγχος μας κάνει καλό’’ έχουμε ακούσει πολλές φορές να λένε, θα διορθώναμε όμως πως αυτό που χρειαζόμαστε είναι η επαρκής ποσότητα άγχους. Με άλλα λόγια η επαρκής ποσότητα άγχους βοηθάει τον εγκέφαλό μας ώστε οι σκέψεις, οι αντιλήψεις, οι ενέργειες να αναπαριστώνται με τον καλύτερο τρόπο κάτω από κατάλληλες συνθήκες ώστε να μην υπάρχει διάσπαση από άλλα ερεθίσματα.
Πως λειτουργεί το ευεργετικό άγχος στην προσοχή μας;
Έχετε αναρωτηθεί γιατί οι δρόμοι έχουν στροφές αντί να προσπαθούμε να επεκτείνουμε τους δρόμους σε ευθεία; Είναι ενδιαφέρον να σκεφτούμε έναν απόλυτα ευθύ δρόμο για αρκετή απόσταση. Ένας τέτοιος δρόμος υπάρχει στο Kuwait. Κατά διαστήματα σ αυτόν τον δρόμο παρουσιάζονται καμένα ερείπια. Γιατί; Μα γιατί ο εγκέφαλος χρειάζεται προκλήσεις για να διατηρεί την προσοχή του εν απουσία εξωτερικών απαιτήσεων (όπως στην περίπτωση που οδηγείς μόνο ευθεία και έτσι η ποσότητα του άγχους πέφτει).
Οι μαθητές είναι ένα άλλο παράδειγμα στο οποίο βλέπουμε πως χαμηλά επίπεδα άγχους μπορεί να μην είναι βοηθητικά στην επίδοσή μας καθώς έξυπνοι και ακαδημαϊκά δυνατοί μαθητές παραδέχονται πολλές φορές ότι ενώ λύνουν δύσκολες ασκήσεις χωρίς κάποιο λάθος συχνά κάνουν λάθη σε πράγματα στα οποία νιώθουν 100% την αυτοπεποίθηση ότι τα κατέχουν.
Σκεφτείτε κι άλλες εφαρμογές αυτής της θεωρίας στην καθημερινή μας ζωή. Άνθρωποι ηλικιωμένοι όταν σταματούν να ασχολούνται με δραστηριότητες ή κάτι που τους παρέχει ένα κίνητρο και μία πίεση εκδηλώνουν πτώση της ικανότητας προσοχής και μνήμης.
Το κλειδί λοιπόν είναι η παρατεταμένη διέγερση. Η δημιουργία κινήτρου που αυξάνει το άγχος στον ιδανικό βαθμό. Η διέγερση του άγχους μας σε ποσοστό που μας κάνει να επικεντρωθούμε στο πώς να ανταπεξέλθουμε στην συγκεκριμένη συνθήκη. Που ξεφεύγει η θετική επίδραση του άγχους; Μα φυσικά στις αρνητικές σκέψεις, οι οποίες μαζί με το κινητήριο άγχος δημιουργούν ένα αίσθημα απόγνωσης και απώλειας ελέγχου.
Τι συμβαίνει όμως με τους μόνιμα αγχωμένους ανθρώπους;
Υποθέστε ότι έχετε άγχος για να κάνετε μια μαθηματική πράξη. Μπορεί να είστε τόσο καλοί όσο άλλοι στις μαθηματικές πράξεις, αλλά εσείς έχετε παραπάνω άγχος. Σας βάζουν λοιπόν να κάνετε πράξεις μαθηματικών μπροστά σε κοινό (ψυχοπιεστική κατάσταση που αυξάνει το άγχος παραπάνω). Σύμφωνα με έρευνες λοιπόν εκείνοι που βρίσκονται στα υψηλά ποσοστά άγχους θα τα πάνε χειρότερα καθώς υπερβαίνουν το ιδανικό σημείο όπως το ονομάσαμε και μπλοκάρουν την λειτουργικότητά τους. Αντιθέτως εκείνοι που βρίσκονται σε χαμηλότερα ποσοστά άγχους θα τα πάνε καλύτερα καθώς η αύξηση του άγχους τους σε μια ψυχοπιεστική κατάσταση θα τους δώσει ένα μεγαλύτερο κίνητρο που θα βοηθήσει την επίδοσή τους. Υπάρχει λοιπόν μια διαβάθμιση σύμφωνα με την οποία όσοι ήδη έχουν υψηλό άγχος σε καταστάσεις αύξησης της πίεσης το άγχος θα λειτουργήσει αρνητικά καθώς υπερβαίνει τα ιδανικά όρια . Αντίθετα όσοι έχουν χαμηλότερο επίπεδο άγχους σε μια πιεστική κατάσταση η αύξηση αυτού πιθανόν να τους φτάσει στο σημείο εκείνο όπου το άγχος λειτουργεί θετικά.
Τι διαφοροποιεί το λειτουργικό από το δυσλειτουργικό άγχος;
Θα καταλήγαμε λοιπόν πως ίσως το πιο σημαντικό στην επίδοσή μας είναι ο τρόπος που ερμηνεύουμε το άγχος, οι σκέψεις δηλαδή που προηγούνται αυτού του συναισθήματος. Τι σκεφτόμαστε όταν βρισκόμαστε σε ψυχοσυναισθηματικά πιεστικές καταστάσεις; Αν η σκέψη είναι «πρέπει να κινητοποιηθώ άμεσα και θα τα καταφέρω» τότε θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για το ευεργετικό άγχος, ενώ αν σκεφτούμε «όλα είναι πολύ δύσκολα για μένα, νομίζω πως δεν θα τα καταφέρω» τότε αυτό αμέσως μας δημιουργεί πληθώρα αρνητικών συναισθημάτων που μας καθηλώνουν όπως η απόγνωση, η απώλεια ελέγχου και η αίσθηση της απειλής.
Τελικά;
Συμπεράνουμε πως η πρόκληση για τον εγκέφαλό μας είναι να κρατηθεί εσωτερικά συγκεντρωμένος κρατώντας μικρή την παρέμβαση από τα πολλά εξωτερικά ερεθίσματα.
Οι άνθρωποι που σκέφτονται πολλά διαφορετικά πράγματα τις περισσότερες φορές φτάνουν στο σημείο να επηρεάσουν τη διάθεσή τους και τελικά την επίδοσή τους σε αυτό που κάνουν εκείνη τη στιγμή. Αυτό συμβαίνει με τα μόνιμα αγχώδη άτομα τα οποία συνήθως βιώνουν ως πιεστικές πολλές καταστάσεις και σκέφτονται ταυτόχρονα τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν σε όλα τα μέτωπα (δουλεία, σπίτι, οικογένεια, διαπροσωπικές σχέσεις κτλ) εμποδίζοντας τον εαυτό τους από το να συγκεντρωθεί στις απαιτήσεις μίας μόνο συνθήκης και δημιουργώντας δυσάρεστα συναισθήματα μέσα από αρνητικές ερμηνείες.
Θα μπορούσαμε λοιπόν να επικεντρωθούμε στον έλεγχο των αρνητικών σκέψεων; Να βλέπουμε την κάθε κατάσταση σαν ένα κίνητρο για να βρούμε μια λύση κοιτάζοντας το πρόβλημα βήμα-βήμα; Αυτή είναι η πρόκληση μέσα από την οποία θα μπορούσαμε να διατηρήσουμε το άγχος μας στο ιδανικό σημείο βελτιώνοντας έτσι τις λειτουργίες του εγκεφάλου που βοηθούν ακριβώς στην λειτουργικότητα μας.
Γιατί κάποιοι άνθρωποι θεωρούν ότι λειτουργούν καλύτερα κάτω από πίεση, το γνωστό σε όλους stress;
Με βάση την ανθρώπινη φυσιολογία θα απαντούσαμε ότι αυτό συμβαίνει λόγω της νοραδρεναλίνης. Σύμφωνα με νευροψυχολόγους αυτή η ουσία βοηθάει την μνήμη εργασίας, την επαγρύπνηση, την επίγνωση και την παρατεταμένη προσοχή. Η ιδέα πίσω από αυτό είναι πως ο τρόπος με τον οποίο ο εγκέφαλος αντιδρά στην πίεση μπορεί κάποιες φορές να οδηγήσει τον εγκέφαλο σε ένα «ιδανικό σημείο» στο οποίο αυξάνεται η πρόκληση για το άτομο και επιτρέπει στα δίκτυα του εγκεφάλου να επικοινωνούν καλύτερα. ‘‘Λίγο άγχος μας κάνει καλό’’ έχουμε ακούσει πολλές φορές να λένε, θα διορθώναμε όμως πως αυτό που χρειαζόμαστε είναι η επαρκής ποσότητα άγχους. Με άλλα λόγια η επαρκής ποσότητα άγχους βοηθάει τον εγκέφαλό μας ώστε οι σκέψεις, οι αντιλήψεις, οι ενέργειες να αναπαριστώνται με τον καλύτερο τρόπο κάτω από κατάλληλες συνθήκες ώστε να μην υπάρχει διάσπαση από άλλα ερεθίσματα.
Πως λειτουργεί το ευεργετικό άγχος στην προσοχή μας;
Έχετε αναρωτηθεί γιατί οι δρόμοι έχουν στροφές αντί να προσπαθούμε να επεκτείνουμε τους δρόμους σε ευθεία; Είναι ενδιαφέρον να σκεφτούμε έναν απόλυτα ευθύ δρόμο για αρκετή απόσταση. Ένας τέτοιος δρόμος υπάρχει στο Kuwait. Κατά διαστήματα σ αυτόν τον δρόμο παρουσιάζονται καμένα ερείπια. Γιατί; Μα γιατί ο εγκέφαλος χρειάζεται προκλήσεις για να διατηρεί την προσοχή του εν απουσία εξωτερικών απαιτήσεων (όπως στην περίπτωση που οδηγείς μόνο ευθεία και έτσι η ποσότητα του άγχους πέφτει).
Οι μαθητές είναι ένα άλλο παράδειγμα στο οποίο βλέπουμε πως χαμηλά επίπεδα άγχους μπορεί να μην είναι βοηθητικά στην επίδοσή μας καθώς έξυπνοι και ακαδημαϊκά δυνατοί μαθητές παραδέχονται πολλές φορές ότι ενώ λύνουν δύσκολες ασκήσεις χωρίς κάποιο λάθος συχνά κάνουν λάθη σε πράγματα στα οποία νιώθουν 100% την αυτοπεποίθηση ότι τα κατέχουν.
Σκεφτείτε κι άλλες εφαρμογές αυτής της θεωρίας στην καθημερινή μας ζωή. Άνθρωποι ηλικιωμένοι όταν σταματούν να ασχολούνται με δραστηριότητες ή κάτι που τους παρέχει ένα κίνητρο και μία πίεση εκδηλώνουν πτώση της ικανότητας προσοχής και μνήμης.
Το κλειδί λοιπόν είναι η παρατεταμένη διέγερση. Η δημιουργία κινήτρου που αυξάνει το άγχος στον ιδανικό βαθμό. Η διέγερση του άγχους μας σε ποσοστό που μας κάνει να επικεντρωθούμε στο πώς να ανταπεξέλθουμε στην συγκεκριμένη συνθήκη. Που ξεφεύγει η θετική επίδραση του άγχους; Μα φυσικά στις αρνητικές σκέψεις, οι οποίες μαζί με το κινητήριο άγχος δημιουργούν ένα αίσθημα απόγνωσης και απώλειας ελέγχου.
Τι συμβαίνει όμως με τους μόνιμα αγχωμένους ανθρώπους;
Υποθέστε ότι έχετε άγχος για να κάνετε μια μαθηματική πράξη. Μπορεί να είστε τόσο καλοί όσο άλλοι στις μαθηματικές πράξεις, αλλά εσείς έχετε παραπάνω άγχος. Σας βάζουν λοιπόν να κάνετε πράξεις μαθηματικών μπροστά σε κοινό (ψυχοπιεστική κατάσταση που αυξάνει το άγχος παραπάνω). Σύμφωνα με έρευνες λοιπόν εκείνοι που βρίσκονται στα υψηλά ποσοστά άγχους θα τα πάνε χειρότερα καθώς υπερβαίνουν το ιδανικό σημείο όπως το ονομάσαμε και μπλοκάρουν την λειτουργικότητά τους. Αντιθέτως εκείνοι που βρίσκονται σε χαμηλότερα ποσοστά άγχους θα τα πάνε καλύτερα καθώς η αύξηση του άγχους τους σε μια ψυχοπιεστική κατάσταση θα τους δώσει ένα μεγαλύτερο κίνητρο που θα βοηθήσει την επίδοσή τους. Υπάρχει λοιπόν μια διαβάθμιση σύμφωνα με την οποία όσοι ήδη έχουν υψηλό άγχος σε καταστάσεις αύξησης της πίεσης το άγχος θα λειτουργήσει αρνητικά καθώς υπερβαίνει τα ιδανικά όρια . Αντίθετα όσοι έχουν χαμηλότερο επίπεδο άγχους σε μια πιεστική κατάσταση η αύξηση αυτού πιθανόν να τους φτάσει στο σημείο εκείνο όπου το άγχος λειτουργεί θετικά.
Τι διαφοροποιεί το λειτουργικό από το δυσλειτουργικό άγχος;
Θα καταλήγαμε λοιπόν πως ίσως το πιο σημαντικό στην επίδοσή μας είναι ο τρόπος που ερμηνεύουμε το άγχος, οι σκέψεις δηλαδή που προηγούνται αυτού του συναισθήματος. Τι σκεφτόμαστε όταν βρισκόμαστε σε ψυχοσυναισθηματικά πιεστικές καταστάσεις; Αν η σκέψη είναι «πρέπει να κινητοποιηθώ άμεσα και θα τα καταφέρω» τότε θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για το ευεργετικό άγχος, ενώ αν σκεφτούμε «όλα είναι πολύ δύσκολα για μένα, νομίζω πως δεν θα τα καταφέρω» τότε αυτό αμέσως μας δημιουργεί πληθώρα αρνητικών συναισθημάτων που μας καθηλώνουν όπως η απόγνωση, η απώλεια ελέγχου και η αίσθηση της απειλής.
Τελικά;
Συμπεράνουμε πως η πρόκληση για τον εγκέφαλό μας είναι να κρατηθεί εσωτερικά συγκεντρωμένος κρατώντας μικρή την παρέμβαση από τα πολλά εξωτερικά ερεθίσματα.
Οι άνθρωποι που σκέφτονται πολλά διαφορετικά πράγματα τις περισσότερες φορές φτάνουν στο σημείο να επηρεάσουν τη διάθεσή τους και τελικά την επίδοσή τους σε αυτό που κάνουν εκείνη τη στιγμή. Αυτό συμβαίνει με τα μόνιμα αγχώδη άτομα τα οποία συνήθως βιώνουν ως πιεστικές πολλές καταστάσεις και σκέφτονται ταυτόχρονα τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν σε όλα τα μέτωπα (δουλεία, σπίτι, οικογένεια, διαπροσωπικές σχέσεις κτλ) εμποδίζοντας τον εαυτό τους από το να συγκεντρωθεί στις απαιτήσεις μίας μόνο συνθήκης και δημιουργώντας δυσάρεστα συναισθήματα μέσα από αρνητικές ερμηνείες.
Θα μπορούσαμε λοιπόν να επικεντρωθούμε στον έλεγχο των αρνητικών σκέψεων; Να βλέπουμε την κάθε κατάσταση σαν ένα κίνητρο για να βρούμε μια λύση κοιτάζοντας το πρόβλημα βήμα-βήμα; Αυτή είναι η πρόκληση μέσα από την οποία θα μπορούσαμε να διατηρήσουμε το άγχος μας στο ιδανικό σημείο βελτιώνοντας έτσι τις λειτουργίες του εγκεφάλου που βοηθούν ακριβώς στην λειτουργικότητα μας.