facebook
Ενήλικες

Θυμός: Προστασία ή Εμπόδιο;

Ο θυμός είναι ένα από τα βασικά ανθρώπινα συναισθήματα, όπως η χαρά, η λύπη, η ζήλεια, ο φόβος. Όπως τα πέντε βασικά χρώματα λειτουργούν και συμπληρωματικά δημιουργούν όλα τα υπόλοιπα συναισθήματα όπως άγχος, αγάπη, απογοήτευση κτλ.

Τα συναισθήματα έχουν ένταση κάποια τα εκλαμβάνουμε ως θετικά και κάποια ως αρνητικά, γίνεται όμως να απαλλαγούμε από τα αρνητικά μας συναισθήματα; Η αλήθεια είναι πώς κάτι τέτοιο δεν θα ήταν οφέλιμο. Κάθε συναίσθημα δίνει ώθηση στον άνθρωπο για συγκεκριμένες συμπεριφορές. Ο φόβος για τη προστασία, το άγχος για την προετοιμασία, η λύπη ενεργοποιεί τη μνήμη και τη μάθηση και έτσι οδηγεί σε γνώση, και ο θυμός για τη διεκδίκηση.

Ο θυμός είναι ένας τρόπος να αποκτήσουμε δύναμη στις συγκρούσεις και οι συγκρούσεις δεν έρχονται μόνο όταν απειλείται η σωματική μας ακεραιότητα. Θυμώνουμε με τους γονείς μας, με τους συναδέλφους μας, με το σύντροφό μας, με το παιδί μας, με κάποιον άγνωστο στο δρόμο που μας καθυστερεί επειδή πάρκαρε το αυτοκίνητό του εμποδίζοντας το δικό μας, ακόμα και με τη τύχη μας! Θυμώνουμε όμως και με τον ίδιο μας τον εαυτό όταν εκλαμβάνουμε μια προσπάθεια μας ως αποτυχημένη.  Ο θυμός λοιπόν μπορεί να διαχωριστεί σε δύο περιπτώσεις. Είτε θυμώνουμε με το περιβάλλον (συνθήκες, άλλους ανθρώπους) είτε με τον εαυτό μας. Κάθε φορά υπάρχει ένας κοινός παρονομαστής πίσω από αυτό το συναίσθημα, μία σκέψη ότι κάτι που έχει αξία για εμάς απειλείται, παρεμποδίζεται ή πλήττεται.

H Kennerley Helen στο βιβλίο-οδηγό αυτοβοήθειας για το άγχος, έκανε ένα πολύ βοηθητικό διαχωρισμό των περιπτώσεων που αισθανόμαστε θυμό κατηγοριοποιώντας τον σε εφτά περιπτώσεις:
  1. Θυμός που προκαλείται από τη ματαίωση, όταν δηλαδή τα πράγματα δεν γίνονται όπως θα ήθελα ή θα περίμενα.
  2. Θυμός που προκαλείται όταν οι άλλοι μας απειλούν ή μας πληγώνουν, με στόχο την αποφυγή του πόνου.
  3. Θυμός από την πεποίθηση ότι μας εκμεταλλεύονται, όπως ότι δεν εκτιμούν αυτά που προσφέρουμε και δεν αναγνωρίζονται.
  4. Θυμός από έλλειψη προσοχής, οπότε και θυμώνουμε για να μας προσέξουν.
  5. Θυμός από ζήλεια και φθόνο, όταν δηλαδή πιστεύουμε πως ο άλλος έχει αδίκως κάτι περισσότερο από εμάς.
  6. Θυμός από έλλειψη κοινωνικής συμμόρφωσης, όταν δηλαδή οι άλλοι δεν κάνουν αυτό που τους λέμε ή δεν φέρονται όπως θα θέλαμε και θα περιμέναμε.
  7. Θυμός από συμπαράσταση προς τον  θυμό που αισθάνεται κάποιος άλλος.
Ο θυμός λοιπόν μπορεί να λειτουργήσει ως άμυνα απέναντι στη κριτική, την αδιαφορία και την απόρριψη. Σε κάθε κατηγορία συναντάμε δύο κοινούς παράγοντες. Αρχικά τα πράγματα δεν είναι όπως θα θέλαμε να είναι και επιπλέον δίνεται υπερβολική αξία στα ερεθίσματα που μας προκαλλούν θυμό. Για παράδειγμα πολλές φορές βγάζουμε αυθαίρετα συμπεράσματα ή θεωρούμε ότι κάποιες καταστάσεις είναι πιο επιβλαβής από ότι είναι στη πραγματικότητα. Το γεγονός ότι ο σύντροφός μου δεν με βοηθάει στις δουλειές του σπιτιού μπορεί να ερμηνευτεί ως ότι δεν εκτιμάει τη προσπάθεια και τη κούρασή μου από τις υποχρεώσεις του σπιτιού, τα θεωρεί αυτονόητα, έως κι ότι δεν ενδιαφέρεται για μένα αρκετά ώστε να σκεφτεί να με βοηθήσει. Με λίγα λόγια αν ο σύντροφός μου δεν με βοηθάει στις δουλειές του σπιτιού σημαίνει πως δεν με αγαπάει και αυτό θα ήταν καταστροφικό για τη σχέση μας. Αυτή η σκέψη ισχυροποιεί το συναίσθημα του θυμού και με εμποδίζει από το να σκεφτώ άλλες πιθανές περιπτώσεις όπως ότι δεν έχει κατανοήσει την ανάγκη μου για βοήθεια ή ακόμη μήπως εγώ δεν του έχω δώσει το περιθώριο να με βοηθήσει;
Παρόμοια αν το παιδί μου κρύβει τις σχολικές του ασκήσεις και τελικά μαθαίνω ότι πήγε αδιάβαστο στο σχολείο, σκέφτομαι πως θα έπρεπε να είμαι πιο αυστηρή μαζί του, ότι εκμεταλλεύτηκε την εμπιστοσύνη μου ή ακόμα ότι δεν είμαι καλή μάνα. Έτσι αν το παιδί μου δυσκολεύεται στο σχολείο πιθανότατα απειλείται η αξία μου ως μητέρα.

Η δυσκολία σε τέτοιες περιπτώσεις είναι να μπορέσουμε να επικοινωνήσουμε σωστά με τα άλλα άτομα και να βρούμε μια λύση καθώς ο θυμός συνήθως ενεργοποιεί μια επιθετική στάση σώματος, ένταση της φωνής και μας δυσκολεύει από το να ακούσουμε και να κατανοήσουμε την προοπτική του άλλου ενώ ταυτόχρονα ενεργοποιεί το θυμό του συνομιλητή μας που νιώθει να απειλείται.  Χάνεται ο έλεγχος της σκέψης, πολλές φορές επίσης βλέπουμε τα πράγματα ως αναβίωση παλαιότερων καταστάσεων, υπερεκτιμούμε το μέγεθος της πιθανής βλάβης και χάνουμε την ευελιξία μας προς εναλλακτικές σκέψεις και λύσεις του προβλήματος. Με λίγα λόγια επέρχεται η σύγχιση.

Από την άλλη πλευρά βέβαια ο θυμός πολλές φορές έρχεται ως απαραίτητη συναισθηματική διαδικασία για να μας βοηθήσει να μάθουμε να διεκδικούμε με το σωστό τρόπο εν τέλει. Γι αυτό το λόγο παρατηρείται οι έφηβοι να κάνουν περισσότερα και πιο έντονα ξεσπάσματα θυμού για πράγματα και καταστάσεις που σε μικρότερη ή ίσως και σε μετέπειτα ηλικία να μην τους ενοχλούν. Είναι η ηλικιακή περίοδος κατά την οποία παρατηρούν πιο έντονα, δημιουργούν τη δική τους άποψη και θέλουν να διαφοροποιηθούν από τους άλλους ανακαλύπτοντας τον εαυτό τους, γεγονός το οποίο φυσικά και απαιτεί μία πιο έντονη διεκδικητικότητα. Ο θυμός λοιπόν μας δίνει μια ώθηση να διεκδικήσουμε, ωστόσο καλό είναι να χρησιμοποιούμε τον πιο σωστό τρόπο ώστε να έχουμε και το πιο οφέλιμο για εμάς και τους άλλους αποτέλεσμα. Πριν λοιπόν προβούμε σε μια παρορμητική συμπεριφορά καλύτερα να σκεφτούμε τα εξής:
  1. Θα προτιμούσα οι άλλοι να μη φέρονται έτσι.
  2. Ωστόσο δεν μπορώ να επιβάλλω κανόνες συμπεριφοράς.
  3. Ο κάθε άνθρωπος είναι ελεύθερος να συμπεριφέρεται όπως θέλει.
  4. Αν δεν μου αρέσει ο τρόπος με τον οποίο μου φέρονται μπορώ να μάθω να είμαι πιο διεκδικητικός και να εκφράζω την άποψη μου.
  5. Δεν χρειάζεται να παίρνω προσωπικά κάθε σύγκρουση και να τη βλέπω ως απειλή ενάντια στην αξία, την ατομικότητα κτλ.
Τέλος, θα πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα προσεχτικοί με το θυμό που δημιουργείται από εμάς για εμάς, δηλαδή τον θυμό προς τον εαυτό μας. Τέτοιες περιπτώσεις μπορεί να κρύβουν ένα δυσλειτουργικό τρόπο σκέψης που απειλεί τόσο τη δική μας αξία όσο και τη σχέση μας με το κόσμο. Είναι καλύτερο να σκεφτούμε τις αξίες μας και τα πράγματα που έχουν σημασία για εμάς και σε κάθε περίπτωση παρατεταμένης δυσκολίας να ζητήσουμε τη συμβουλή κάποιου ειδικού.